ÃÉÁÍÍÇÓ    ØÕ×ÁÑÇÓ

Ï ÃéÜííçò Øõ÷Üñçò, ï ôåëåõôáßïò «ÄéäÜóêáëïò ôïõ ÃÝíïõò» üðùò ôïí áðïêÜëåóáí, ãåííÞèçêå óôçí Ïäçóóü ôçò Ñùóßáò ôï 1854, êáé ðÝèáíå óôç Ãáëëßá ôï 1929. Ç ïéêïãÝíåéá ôïõ êáôáãüôáí áðü ôç ×ßï. Ðñßíå ðÜåé óôï ó÷ïëåßï ï ðáôÝñáò ôïõ åãêáôÜëåéøå ôç Ñùóßá êé åãêáôáóôÜèçêå óôçí Ðüëç. Çôáí ìùñü, üôáí Ý÷áóå ôç ìçôÝñá ôïõ, êé Ýôóé ï Øõ÷Üñçò äåí ãíþñéóå ôç óôïñãÞ êáé ôçí ôñõöåñüôçôá ôçò ìçôÝñáò. Áðü ðïëý íùñßò, ï Øõ÷Üñçò, Üñ÷éóå íá äåß÷íåé éäéáßôåñç êëßóç óôç óðïõäÞ, Þôáí åðéìåëÝóôáôïò, ðñþôïò óôï ó÷ïëåßï, êé üôáí Ýãéíå äþäåêá ÷ñïíþí, ï ðáôÝñáò ôïõ ôïí Ýóôåéëå óå óõããåíåßò ôïõ óôç Ãáëëßá, ãéá í'áðïêôÞóåé ðéï ãåñÞ êáé ðëáôéÜ ìüñöùóç. Ôåëåßùóå ôï ãõìíÜóéï óôç Ìáóóáëßá êáé ôç öéëïóïöéêÞ Ó÷ïëÞ ôçò Óïñâüíçò ôïõ Ðáñéóéïý ìå Üñéóôá. Õóôåñá ðáñáêïëïýèçóå ðáíåðéóôçìéáêÜ ìáèÞìáôá óå ãåñìáíéêÜ ÐáíåðéóôÞìéá, üðïõ áíáêçñý÷ôçêå äéäÜêôïñáò.

ÅðéóôñÝöïíôáò óôç Ãáëëßá ðÝñáóå ìå ôçí ðñþôç ìéá äõóêïëüôáôç åîÝôáóç óôç Óïñâüííç êáé äéïñßóôçêå õöçãçôÞò êáé õóôÝñá êáèçãçôÞò ôçò íåïåëëçíéêÞò öéëïëïãßáò óôç Ó÷ïëÞ ÁíùôÜôùí Óðïõäþí êáé áñãüôåñá êáé ôçò Ó÷ïëÞò Áíáôïëéêþí Ãëùóóþí. Ãíþñéæå Üñéóôá ôá áñ÷áßá åëëçíéêÜ, ôá ëáôéíéêÜ êáé åêôüò áðü ôá ãáëëéêÜ, ôá ãåñìáíéêÜ, ôá áããëéêÜ êáé ôá éôáëéêÜ. Çôáí Ýíáò ëáìðñüò åðéóôÞìïíáò ãëùóóïëüãïò, èáõìÜóéïò ëïãïôÝ÷íçò - ðïéçôÞò, äåéíüò ñÞôïñáò êáé åîáßñåôïò óõæçôçôÞò. Åíáò ðñáãìáôéêüò öéëüóïöïò. Óôßò äéáëÝîåéò ôïõ, åßôå óôá åëëçíéêÜ, åßôå óôá ãáëëéêÜ, äåí åß÷å ðïôÝ ÷åéñüãñáöï, ïýôå óçìåéþóåéò. Âáóéæüìåíïò óôçí áðÝñáíôç ìíÞìç ôïõ êáé óôçí åîáéñåôéêÞ ñçôïñéêÞ ôïõ äåéíüôçôá Ýôåñðå, åíèïõóßáæå êáé óõíÜñðáæå ôï áêñïáôÞñéï.

Ï Øõ÷Üñçò, ÷Üñç êáé óôï ãÜìï ôïõ ìå ôçí êüñç ôïõ ÑåíÜí, ôïõ ìåãÜëïõ öéëüóïöïõ êáé ëïãïôÝ÷íç ôçò Ãáëëßáò, áðü÷ôçóå ìåãÜëï êýñïò áíÜìåóá óôïõò åðéóôçìïíéêïýò êáé öéëïëïãéêïýò êýêëïõò ôçò Ãáëëßáò. Ï Øõ÷Üñçò ãéá ðñþôç öïñÜ Þñèå óôçí ÅëëÜäá ôï 1886, ðåñéçãÞèçêå êõñßùò ôá íçóéÜ êáé éäéáßôåñá ôçí ðáôñßäá ôïõ ×ßï, êáé ôüóç åíôýðùóç ôïõ Ýêáìå ç åëëçíéêÞ æùÞ êáé ç ãëþóóá ôïõ ëáïý ìáò, þóôå ôéò åíôõðþóåéò ôïõ ôéò Ýãñáøå óôï ðïëýêñïôï âéâëßï ôïõ, Ôï Ôáîßäé ìïõ, ðïõ åîÝäùóå ôï 1888. Ôï âéâëßï áõôü Ýêáìå ôÝôïéá åíôýðùóç, üôáí êõêëïöüñçóå, ëåò êé Ýðåóå áóôñïðåëÝêé óôïí áßèñéï ïõñáíü ôùí áðïôåëìáôùìÝíùí ôüôå åëëçíéêþí ëïãïôå÷íéêþí êýêëùí. Ôï ðåñßöçìï êáé èåìåëéáêü áõôü âéâëßï, ðïõ åìðåñéÝ÷åé üëá ôá Üëëá ôïõ Ýñãá, êáé óôï ïðïßï ïöåßëåé ôç äüîá ôïõ, Þôáí åãåñôÞñéï óÜëðéóìá êé Ýíá ìåãÜëï êßíçìá, ãéá ôçí åðéêñÜôçóç ôçò åèíéêÞò ìáò ãëþóóáò, ôçò äçìïôéêÞò. Ôï ôáîßäé ìïõ äåí åßíáé êáèáñÜ ëïãïôå÷íéêü âéâëßï - áí êáé ïëüêëçñï ôï êáôáêëýæåé ç ðïßçóç êáé öáíôáóßá - ìá ðåñéóóüôåñï ãëùóóïëïãéêü âéâëßï - ìå óôÝñåï åðéóôçìïíéêü ïðëéóìü. Ãéáôß Ýãñáøå ôï âéâëßï áõôü «Ôï ôáîßäé ìïõ», ìáò ôï ëÝåé áìÝóùò áðü ôçí áñ÷Þ: «Ïðïéïò ìå äéáâÜóåé èá êáôáëÜâåé ìå ôé óêïðü Ýãñáøá ôï Ô á î ß ä é ìïõ. Ãëþóóá êáé ðáôñßäá åßíáé ôï ßäéï. Íá ðïëåìÜ êáíåßò ãéá ôçí ðáôñßäá ôïõ Þ ãéá ôçí åèíéêÞ ôïõ ãëþóóá, Ýíáò åßíáé ï áãþíáò. ÐÜíôá áìýíåôáé ðåñß ÐÜôñçò».

O ëïãéïôáôéóìüò ìå áñ÷çãïýò ôïí Óêüíôï, ôïí Ìéóôñéþôç, ôïí ×áôæçäÜêç ê.Ü. äÝ÷ôçêå ôçí ðñþôç óïâáñÞ åðßèåóç êáé îåóðÜèùóå åíáíôßïí ôïõ ìå üëïõò ôïõò áóôåñéóìïýò ôïõ. Äßðëá óôïí Øõ÷Üñç êáé óôï êÞñõãìá ôïõ, üôé ç äçìïôéêÞ ãëþóóá åßíáé óõíÝ÷åéá ôçò áñ÷áßáò áôôéêÞò, êáé Üìåóç óõíÝðåéá ôçò åßíáé, íá ãßíåé ôï êáèïëéêü åêöñáóôéêü üñãáíï ôïõ Åèíïõò, óôÜèçêáí ìüíï ôñåéò Üíèñùðïé: Ï äéåõèõíôÞò ôçò åöçìåñßäáò «Áêñüðïëéò» ÂëÜóçò Ãáâñéçëßäçò, ï ðïéçôÞò ÊùóôÞò ÐáëáìÜò êáé ï åîáßñåôïò ëïãïôÝ÷íçò ôçò åðï÷Þò ÅììáíïõÞë Ñïúäçò, ðïõ Ýãñáøå êáé ïëüêëçñï âéâëßï «Ôá åßäùëá», óôçí êáèáñåýïõóá, õðïóôçñßæïíôáò ôéò èÝóåéò ôïõ Øõ÷Üñç. ÂÝâáéá, êáé Üëëïé áñãüôåñá, óôÜèçêáí äßðëá ôïõ êáé ðïëÝìçóáí ìáæß ìå ôï ÄÜóêáëï, üðùò ï Áëåî. ÐÜëëçò, ï Åöôáëéþôçò, ï Âëáóôüò, ìá üëïé áõôïß Þôáí Ýîù áðü ôçí ÅëëÜäá. Åêåßíïò ðïõ óôÜèçêå åäþ «üñèéïò» óáí êõðáñßóóé êáé äÝ÷ôçêå üëåò ôéò ìðüñåò êáé ôéò èýåëëåò ôïõ öáíáôéóìÝíïõ ü÷ëïõ áðü ôïõò ãëùóóáìýíôïñåò êáé öùôïóâÝóôåò ôïõ Åèíïõò, Þôáí ï ÊùóôÞò ÐáëáìÜò, öôù÷üò, áóèåíéêüò ôï óþìá, áëëÜ ìå ãñáíéôÝíéá èÝëçóç óå ü,ôé íüìéæå ïñèü ãéÜ ôï Åèíïò, ðÜëåøå áëýãéóôïò ìå ôï ëüãï êáé ôï óôß÷ï êé Ýêáìå ðñáãìáôéêüôçôá ôï óÜëðéóìá ôïõ ÄáóêÜëïõ, ôïõ ÇãÝôç êáé Áñ÷çãïý ôïõ Äçìïôéêéóìïý. Ìå ôçí êáèéÝñùóç óÞìåñá ôçò äçìïôéêÞò ãëþóóáò óå üëåò ôéò âáèìßäåò ôçò åêðáßäåõóçò, ï ëïãéóìüò ìáò ðñÝðåé íá óôñÝöåôáé ìå åõãíùìïóýíç ðñïò ôïõò äõü áõôïýò äéäÜ÷ïõò ôïõ ÃÝíïõò: ôïí Øõ÷Üñç êáé ôïí ÐáëáìÜ.

O Øõ÷Üñçò äåí Þôáí âÝâáéá ï ðñþôïò, ðïõ äéáêÞñõîå ôçí áíÜãêç ðùò ï ëáüò ìáò ðñÝðåé íá ìéëåß êáé íá ãñÜöåé ôç ãëþóóá ôïõ, áí èÝëåé íá ðñïêüøåé êáé íá óõìðïñåõôåß ìå ôïõò åõñùðáúêïýò ëáïýò. ÐÜñá ðïëëïß Åëëçíåò, áðü ôá ÷ñüíéá ôçò óêëáâéÜò, Ýãñáøáí êáé ìü÷èçóáí ãéÜ ôç äéáôÞñçóç ôçò ãëþóóáò ôïõ ëáïý êáé ôçí áíÜãêç íá ãßíåé ôï ìïíáäéêü ãëùóóéêü üñãáíï ôïõ Åèíïõò. Ïëïõò áõôïýò ôïõò ãíþñéæå, åß÷å ìåëåôÞóåé ôá Ýñãá ôïõò êáé éäéáßôåñá ôçí ÊñçôéêÞ ëïãïôå÷íßá, ôïí Óïëùìü, ôïí Âáëáùñßôç, ôïí ÂçëáñÜ, ôïí ×ñéóôüðïõëï êáé ôá äçìïôéêÜ ìáò ôñáãïýäéá. Åéäéêüôåñá áðü ôï óïëùìéêü Ýñãï åîáßñåé ôÞ óçìáóßá ôïõ «Äéáëüãïõ».

Ðñßí åêäþóåé «Ôï Ôáîßäé ìïõ», ï Øõ÷Üñçò óôïí Á' ôüìï ôùí «Essais» (äïêéìßùí) ôïõ, êçñýóóåé ôßò ãëùóóïëïãéêÝò áíôéëÞøåéò ôïõ èåùñçôéêÜ. ÁëëÜ ðáñÜëëçëá ðéóôåýåé ðùò «ïé áöçñçìÝíïé êáíüíåò, ïé ãåíéêÝò áñ÷Ýò åßíáé ìÜôáéï ðñÜãìá óå ôÝôïéá æçôÞìáôá». ×ñåéÜæåôáé ç åöáñìïãÞ ôùí êáíüíùí ãéÜ ôçí ïñéóôéêÞ áðüäåéîç.

«Åíá âéâëßï - ãñÜöåé ï Øõ÷Üñçò - ìå âáèéÜ óêÝøç êáé âáèý áßóèçìá, ãñáììÝíï áðü ÷Ýñé áðü áõôïêõñßáñ÷ï ðíåýìá, êáé ìå åìðéóôïóýíç óôç âïýëçóç ôïõ, èá 'îéæå ðéü ðïëý áð' üëá áõôÜ. Ôï Ýðáèëï èá åßíáé þñáßï ãéÜ ôïí íÝïí Åëëçíá ðïõ èá ìðïñÝóåé íá ôï ãñÜøåé. Èá äçìéïõñãÞóåé ôï ýöïò. Ôé ðåéñáóìïß áðü ðáíôïý ãéÜ ôïí ðåæïãñÜöï êáé ôïí ðïéçôÞ! Ïëá èá Ý÷åé íá ôá ðåé, ãéáôß ó÷åäüí ôßðïôá äåí åßíáé åíùìÝíï. Ïôé óôéò ðáëéÝò ëïãïôå÷íßåò êáôÜíôçóå êïéíïôõðßá, ôá áéóèÞìáôá êáé ïé éäÝåò ðïõ ç Ýêöñáóç ôïõò áëëïý åîáíôëÞèçêå, óá íá Ý÷ïõí óôçí ÅëëÜäá, üëç ôïõò ôç óçìáóßá. Åêåß üëá åßíáé öñÝóêá êáé íÝá. Ãé áõôü äåí ðñÝðåé í'áðåëðéæüìáóôå ãéá ôï ìÝëëïí. Ôï âéâëßï áõôü ðïõ üëïé ôï ðåñéìÝíïõí, èá ãñáöåß ÷ùñßò Üëëï ìéÜ ìÝñá ßóùò êáé íá ãñÜöåôáé ôçí þñá ôïýôç». ÖáíåñÞ ðñïáíáããåëßá «Ôïõ Ôáîéäéïý», ðïõ ôï ó÷åäßáæå áóöáëþò áðü ôüôå ï Øõ÷Üñçò. Ôïí åðüìåíï, Üëëùóôå, ÷ñüíï 1886 Ýêáìå ôï ôáîßäé óôçí ÅëëÜäá êáé ôï 1888 ôï äçìïóßåøå.

«Ôï Ôáîßäé - ãñÜöåé ï êáèçãçôÞò ¸ìì. ÊñéáñÜò - ãñÜöôçêå óå ýöïò åíôåëþò ðñùôüôõðï ìå âáóéêÝò áñåôÝò ôçí ïéêåéüôçôá êáé ôç æùíôÜíéá (...). Ï Øõ÷Üñçò Þîåñå ðùò ï ÐëÜôùíáò «óôïõò äéáëüãïõò ôïõ ôïõò ðéï õøéðåôåßò ðïôÝ äåí ðáýåé íá ðáôÜ óôï Ýäáöïò, ðÜíôá äéáôõðþíåé ì' Ýíá ÷áìüãåëï êáé ôéò õøçëüôåñåò áêüìá éäÝåò, ãñÜöåé áêñéâþò ôç ãëþóóá ôçò ïìéëßáò» (...). ÄéÜ÷õôç óå üëï ôï Ýñãï, «Ôï Ôáîßäé», èá áðáíôÞóïõìå ìå ôçí ðñïóöïñÜ åíüò ëïãïôÝ÷íç, ðïý æçôÜ ü÷é ôüóï ìå ôç èåùñßá, üóï ìå ôçí ðñÜîç íá ïñãáíþóåé ðåæü ëüãï óå ìéá ëïãïôå÷íßá ãéá ðïéêßëïõò ëüãïõò êáèõóôåñçìÝíç... Äåí ëåßðåé áðü ôï «Ôáîßäé» ï öéëüëïãïò. Áêüìá ìÝóá óôï Ôáîßäé èá âñïýìå ôïí öëïãåñü ðáôñéþôç ìå ôç öéëåëåýèåñç óõíåßäçóç, ôïí ðáôñéþôç ðïý ìéóåß ôïõò Ôïýñêïõò êáé ðïèåß ôçí Ýíùóç ïëüêëçñïõ ôïõ Åëëçíéóìïý (...). ÔÝëïò óôï Ýñãï èá âñïýìå ôïí ïñáìáôéóôÞ, ðïõ äõü ïñÜìáôá ôïí óõãêéíïýí: Ôï üñáìá ôçò ãëùóóéêÞò åëåõèåñßáò êáé ôï üñáìá ôçò åèíéêÞò áðïêáôÜóôáóçò» ... Êáé óõíå÷ßæåé ï Å. ÊñéáñÜò: «ÁëëÜ ôé åßíáé ãåíéêüôåñá êïéôáãìÝíï ôï Ôáîßäé ôïõ Øõ÷Üñç; Èá ìðïñïýóáìå íá ðïýìå ðùò ôï Ýñãï ôïýôï áðïôåëåß ôï ìáíéöÝóôï åíüò áðïóôüëïõ, èñåììÝíïõ ìå ìÜèçóç, ìå èåñìÞ ðßóôç, ìå èÝëçóç. Ôï Ô á î ß ä é åßíáé ôï âéâëßï ðïõ Ýäéíå Ýêöñáóç ó' Ýíá êÞñõãìá ðïõ ðåñéìåíüôáí. ÌÝóá óå áõôü êáèñåöôßæïíôáé óôïí õøçëüôåñï ôïõò âáèìü ç ðßóôç ìéáò ãåíåÜò ðïõ áíÝâáéíå, ôï öëïãåñü åõáããÝëéï ðïõ âÜæåé ôÝñìá óôïõò äéóôáãìïýò, ðïõ ðñïóðáèåß íá ïñãáíþóåé ôç ëïãïôå÷íßá (...). Ãéá íá êáôáíïÞóïõìå âáèýôåñá ôçí éäéïôõðßá ôïõ Ôáîéäéïý, áëëÜ êáé ôç ìïñöÞ áñêåôþí Üëëùí ãñáöôþí ôïõ Øõ÷Üñç, äåí ðñÝðåé íá îå÷íïýìå ôïýôï: ðùò ï Øõ÷Üñçò Þèåëå íá åßíáé åðéóôÞìïíáò ìáæß êáé ëïãïôÝ÷íçò. Åðåéôá ðñÝðåé íá Ý÷ïõìå õðüøç ìáò üôé ãéá ôïí Øõ÷Üñç ï Üíèñùðïò áðïôåëåß Ýíá åíéáßï êáé üôé ï ëïãïôÝ÷íçò êáé ï åðéóôÞìïíáò Ý÷ïõí óõ÷íÜ áíÜãêç áðü ôéò ßäéåò áñåôÝò: ôç öáíôáóßá, ôç äéáßóèçóç êáé ôï áíáëõôéêü ðíåýìá ôçí óõíäõáóôéêÞ äýíáìç êáé ôï ßäéï ðïóü åñãáóßáò ãéá íá åðéôý÷ïõí ôï áðïôÝëåóìá ðïý áíáæçôïýí... Åôóé êáé ôï ßäéï ôï Ô á î ß ä é åßíáé ìáæß ëïãïôå÷íéêü êåßìåíï, éäåïëïãéêü êÞñõãìá êáé ùò Ýíá âáèìü åðéóôçìïíéêÞ ðñáãìáôåßá (...). Êáé ôåëåéþíåé ôç ìåëÝôç ôïõ ï Å. ÊñéáñÜò ìå ôïýôá ôá ëüãéá: «... Åßíáé ìÜëéóôá áñêåôü ðïõ êáé ìå ôçí åðéóôÞìç ôïõ êáé ìå ôç ëïãïôå÷íßá ôïõ óôÜèçêå - êáé ìå üëåò ôéò õðåñâïëÝò êáé ìå üëåò ôéò áäõíáìßåò ôïõ - áëçèéíüò äÜóêáëïò êáé öùôåéíüò ïäçãçôÞò ôïõ íÝïõ Åëëçíéóìïý».

Óôá ÷ñüíéá ôïõ Øõ÷Üñç - Ýæçóáí ó÷åäüí óõíïìßëçêïé äõü áêüìá óçìáíôéêÝò ìïñöÝò ôçò åëëçíéêÞò Ðáéäåßáò: Ï Íéêüëáïò Ðïëßôçò, éäñõôÞò ôçò åëëçíéêÞò ëáïãñáößáò êáé ï ìåãÜëïò åèíéêüò ìáò ðïéçôÞò ÊùóôÞò ÐáëáìÜò, ðïõ äçìéïõñãåß ôç íÝá ëïãïôå÷íßá. Ï ÐáëáìÜò óôÜèçêå áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ óôï ðëåõñü ôïõ ÄáóêÜëïõ êáé Ýêáìå ðñÜîç ôï êÞñõãìá ôïõ. Ï Ðïëßôçò Ýìåéíå êáèáñïëüãïò óôï ðëåõñü ôïõ ×áôæçäÜêç.

«Ãëùóóïëüãïò óðïõäáßïò - ãñÜöåé ï Ê.È. ÄçìáñÜò - êáèþò èåùñåßôáé ï Ã. ×áôæçäÜêçò, äåí ìðüñåóå íá ðÜñåé óôçí éóôïñßá ôùí ãëùóóéêþí áãþíùí ôç èÝóç, ðïõ èá ôáßñéáæå óôç óïößá ôïõ êáé óôéò éêáíüôçôåò ôïõ. Ãéáôß ôç èÝóç áõôÞ ãñÞãïñá ôçí ðÞñå Üëëïò: Ï ÃéÜííçò Øõ÷Üñçò. Ôýðïò çãåôéêüò, áöïóéùìÝíïò óôá ðñïâëÞìáôá ôçò åðéóôÞìçò, ìå êáëëéåñãçìÝíç ôçí áßóèçóç ôïõ êáëïý, ìå ëïãïôå÷íéêÝò öéëïäïîßåò, ìå ìåãÜëåò óõíèåôéêÝò êáé êñéôéêÝò éêáíüôçôåò, ï Øõ÷Üñçò åß÷å ôç èÝëçóç ôçò åðéâïëÞò, ôéò áñåôÝò êáé ôá åëáôôþìáôá ðïõ ÷ñåéÜæïíôáí ãéá íá çãçèåß óôïí ãëùóóéêüí áãþíá. ÌéÜ èÝóç Þôáí êåíÞ, ç ðñþôç, ôçí ðÞñå áõôüò. «ÈÝëù äüîá êáé ãñïèéÝò», ãñÜöåé óôï Ôáîßäé. Ìå áõôïýò ôïõò ôßôëïõò, ðáßñíåé ôç èÝóç ôïõ ìÝóá óôïí áãþíá, ïé íÝïé äÝ÷ïíôáé ôï êÞñõãìá ôïõ ìå åíèïõóéáóìü: Ðñþôïò ï ÐáëáìÜò». Êáé óõíå÷ßæåé: «... Ç ãåíéÜ ôïõ 1880 ìïñöïðïéåß ôá óôïé÷åßá ôïõ ëüãïõ êáé ôïõ ðíåýìáôïò, üóá Þôáí áêüìá äéÜ÷õôá óôá ðñïçãïýìåíá ÷ñüíéá. Ôï öáéíüìåíï ðáñïõóéÜæåé, öõóéêÜ, áðüëõôç áíôéóôïé÷ßá ìå êïéíùíéêÝò åîåëßîåéò êáé åêöñÜæåé ìéá êáéíïýñéá åëëçíéêÞ åîüñìçóç. Åíáò íÝïò äéáöùôéóìüò áñ÷ßæåé. ÇãåôéêÞ ðñïóùðéêüôçôá ï Øõ÷Üñçò, ðëÜóôçò ï ÐáëáìÜò, ðïõ äÝíåé ìå ôçí ðáñÜäïóç êáé ôçí áíáíåþíåé. Ãýñù ôïõ åíþíïíôáé ôá íÝá êéíÞìáôá ôçò åëëçíéêÞò øõ÷Þò».

«H óçìáíôéêÞ áîßá ôïõ «Ôáîéäéïý» - ãñÜöåé ï ÑÞãáò Ãêüëöçò - õðÜñ÷åé óå ôïýôï. Áðüäåéîå ðùò ü,ôé ùò ôüôå ôïíßæáíå ïé äÜóêáëïé ãéá ôçí áíáîéüôçôá ôçò ëáúêÞò ìáò ãëþóóáò, Þôáíå ìýèïò. Ãéáôß ìÝóá óôï âéâëßï ôïõ ï Øõ÷Üñçò ìðüñåóå íá äéáôõðþóåé ìå óáöÞíåéá êáé ãëáöõñüôçôá æçôÞìáôá åðéóôçìïíéêÜ, Ýííïéåò áöçñçìÝíåò, íïÞìáôá êáé áéóèÞìáôá äéÜöïñá, áêüìá öéëïóïößá êáé åéñùíßá, êÜèåôé ðïõ ÷ñåéÜæåôáé óôçí ðñáêôéêÞ åöáñìïãÞ ôïõ Ýíáò ëüãïò ëõñéêüò êáé ðïëéôéóìÝíïò. Åôóé Ýäùóå ðñþôïò Ýíá ðáñÜäåéãìá èáññåôü, ìéá äéÝîïäï óôçí áðïðíéêôéêÞ áôìüóöáéñá ôçò ãëùóóéêÞò áìöéâïëßáò, ôï âÜñïò ôçò ðáñáäïìÝíçò ó÷ïëáóôéêüôçôáò óôï ðíåýìá ôùí íåïåëëçíéêþí ëïãïôå÷íþí».

«... Åß÷áí ðñïçãçèåß Üëëåò áíáãåííçôéêÝò ðñïóðÜèåéåò - ãñÜöåé ï È. ÐåôóÜëçò-ÄéïìÞäçò - ìéá ðñéí áðü ôïí ÌåãÜëïí Áãþíá, ìéá Üëëç óôá ÅöôÜíçóá ìå êïñõöáßï ôïí Óïëùìü, åß÷áí ðñïçãçèåß êáé Üëëåò äïêéìÝò, ôï ëáïãñáöéêü Ýñãï ôïõ Í. Ðïëßôç, ç åîüñìçóç ôçò ãåíéÜò ôïõ 1880 ìå êïñõöáßï ôïí ÐáëáìÜ. Ïìùò Ýðñåðå ç ðñïóðÜèåéá áõôÞ íá ãßíåé êáèáñÞ óõíåßäçóç ôùí ðïëëþí êáé íá ïëïêëçñùèåß, í' áãêáëéÜóåé üëåò ôéò åêäçëþóåéò ôçò åèíéêÞò æùÞò, êé áíÜìåóá ó' áõôÝò ôï æÞôçìá ôçò åèíéêÞò ìáò ãëþóóáò. Ï äçìïôéêéóìüò Þôáí ðñïðÜíôùí Ýíá îýðíçìá êáé Ýíá ôßíáãìá - ðåò Ýíá óÜëðéóìá. ÐñùôåñãÜôçò êáé ðñùôáãùíéóôÞò ôïõ äçìïôéêéóìïý ïñèþèçêå åêåßíç ôçí þñá ï Øõ÷Üñçò. Óôá ðñþôá ÷ñüíéá ìåôÜ ôç ÌåãÜëç ÅðáíÜóôáóç, ôï Ýèíïò, åõãíùìïíþíôáò ôïõò êïñõöáßïõò äáóêÜëïõò ðïõ åôïßìáóáí ôï ëáìðñü îáíáãÝííçìá ôùí øõ÷þí ðïõ ðñáãìáôïðïßçóå ôï '21, ôï Åèíïò, åõãíùìïíþíôáò ôïõò åßðå «ÄéäáóêÜëïõò ôïõ ÃÝíïõò». Ïöåßëïõìå áäßóôá÷ôá, åõãíùìïíþíôáò ôïí Øõ÷Üñç ãéá ôçí ðñïóöïñÜ ôïõ óôï áíáãåííçôéêü Ýñãï ôïõ äçìïôéêéóìïý, íá ôïí êáôáôÜîïõìå ó' åêåßíïõò ôïõò ìåãÜëïõò «ÄéäáóêÜëïõò ôïõ ÃÝíïõò».

«... ÐïëëÜ áð üóá Ýëåãå ôï ðñïöçôéêü áõôü âéâëßï (ôï Ôáîßäé) ôá åß÷áí åéðåß êáé Üëëïé, êáé âáèýôåñá áð' üëïõò ï Óïëùìüò - ãñÜöåé ï Aëåî. Äåëìïýæïò. Ïëá üìùò áõôÜ ðáñïõóéÜæïíôáé óôï âéâëßï ôïõ Øõ÷Üñç ìå íÝï öùò, óáí ðñùôüöáíôá êáé ãéá ðñþôç öïñÜ ôï áßôçìá ôçò Üìåóçò ãëùóóéêÞò áëëáãÞò äéáôõðþíåôáé ìå ôüóç ïñìÞ, ìå ôÝôïéï ðëÜôïò, Ýôóé åðéóôçìïíéêÜ óõãêñïôçìÝíï êáé åöáñìïóìÝíï ìå Üêáìðôç óõíÝðåéá óôçí ðñÜîç (...). Ðáñ' üëåò ôéò ðáñåêêëßóåéò ôïõ, üðùò áðïêñõóôáëëþèçêå óôá ðñþôá áíáãíùóôéêÜ ôïõ äçìïôéêïý êáé óôç ÃñáììáôéêÞ ôïõ Ì. Ôñéáíôáöõëëßäç, óôï Ýñãï ôïõ Øõ÷Üñç Ý÷åé èåìåëéùèåß, êáé ðéóôåýù üôé ÷Üñç ó' áõôü äåí è'áñãÞóåé ï êáéñüò ðïõ üëåò ïé íÝåò ãåíéÝò èá åõëïãïýí ô' üíïìá ôïõ». ÐñïöçôéêÜ ôá ëüãéá ôïõ Äåëìïýæïõ ðïõ ãñÜöôçêáí ôï 1954, ìå ôç êáèéÝñùóç áðü ôï ÊñÜôïò ôçò äçìïôéêÞò ãëþóóáò, ùò ìüíçò ãëþóóáò ôçò ðáéäåßáò ìáò.

«ÕðÜñ÷åé óôç «ÃñáöÞ» ìéá óçìáíôéêÞ éóôïñßá áíÜìåóá óå ôüóåò Üëëåò óçìáíôéêÝò éóôïñßåò - ãñÜöåé ï ÓôñáôÞò ÌõñéâÞëçò. ÊÜôé ðáñüìïéï öáíôÜæïìáé óáí áíéóôïñþ ôï ðÝñáóìá ôïõ Øõ÷Üñç ìÝóá áðü ôçí ðíåõìáôéêÞ éóôïñßá ôçò ÅëëÜäáò. Ç óôÝñíá Þôáíå ãåìÜôç, üìùò ôá íåñÜ ôçò áêéíçôïýóáí øüöéá. Êé Ýíá ãýñù ôõöëïß, êïõôóïß, áíÜðçñïé åß÷áí êëåéóôÝò ôéò áéóèÞóåéò ôïõò, ìðñïóôÜ óôçí åëëçíéêÞ ïìïñöéÜ. Ùóðïõ êáôÝâçêå «Üããåëïò ßíá ôáñÜîç ôï ýäùñ». Ï Øõ÷Üñçò Þôáí. Áõôüò ï áíáìåíüìåíïò. ÊáôÝâçêå, óßöïõíáò, óõíôÜñáîå, ùò ôïí ðÜôï ôá êïéìéóìÝíá íåñÜ ôçò ëßìíçò ìáò, êáé ìåìéÜò ôá íåñÜ Ýãéíáí èáõìáôïõñãÜ. Áíïéîáí ô' áõôéÜ ôùí êïõöþí êáé Üêïõóáí ôçí åëëçíéêÞ öùíÞ, Üíïéîáí ôá ìÜôéá ôùí óôñáâþí êáé áíôßêñéóáí ôá åëëçíéêÜ ÷ñþìáôá, ëýèçêáí ïé ãëùóóéêÝò ðåäïýêëåò ôùí êïõôóþí êáé Üñ÷éóáí íá ÷ïñåýïõí ôïõò åëëçíéêïýò ñõèìïýò. ÁõôÞ ôç äïõëåéÜ Ýêáìå ï Øõ÷Üñçò, ðïõ êÜðïôå ôï Åèíïò èá ôïõ óôÞóåé ôïí Üóðñï áíäñéÜíôá áíÜìåóá ó' Ýíáí ôïõ Óïëùìïý êáé ó' Ýíáí ôïõ ÐáëáìÜ». Ìá ç åõ÷Þ ôïõ ÌõñéâÞëç äåí ðñáãìáôïðïéÞèçêå, ôï Åèíïò ìáò áêüìá í' áíáãíùñßóåé óôïõò ôñåéò áõôïýò áñ÷çãïýò ôçò ðíåõìáôéêÞò ìáò áíáãÝííçóçò ôá ðñùôåßá ôçò åõãíùìïóýíçò ìáò ìå ôñßá ïëüóùìá áãÜëìáôá óå êÜðïéá ðåñßïðôç èÝóç ôçò ÁèÞíáò.

«O Øõ÷Üñçò - ãñÜöåé ï ÂåíÝæçò - Þôáí öëÜìðïõñï êáé éäÝá êáé åëðßäá. Êáé áõôü ìÝíåé. Ç ìïßñá ôïõ äåí Þôáí íá óõãêéíåß ìå ôçí ÔÝ÷íç, Þôáí íá ðåßèåé ìå ôï ðÜèïò ôçò áëÞèåéáò êáé ôçò ëïãéêÞò. Ç ìïßñá ôïõ äåí Þôáí íá ãñÜöåé ðåæïôñÜãïõäá êáé ðáñáìýèéá. Çôáí íá óáñêÜæåé, íá ìáóôéãþíåé êáé íá ðáëåýåé - êáé íá óÝñíåé áðü ðßóù ôïõ ôïí êüóìï íá äÝñíåôáé ìáæß ôïõ. Çôáí ðñïöÞôçò. Êáé ïé ðñïöÞôåò íïéÜæïíôáé ãéá ôçí áëÞèåéá, ü÷é ãéá ôçí ïìïñöéÜ. ÌïíÜ÷á óôï õøçëü åðßðåäï üðïõ ç áëÞèåéá ôáõôßæåôáé ìå ôçí ïìïñöéÜ ï Øõ÷Üñçò ìðïñåß íá åßíáé ðïéçôÞò. ÁëëÜ ôé ôçí ÷ñåéÜæåôáé áõôÞ ôç óõìâáôéêÞ äüîá; Ç äüîá ôïõ ìÝíåé åêåß ðïõ åßíáé áõèåíôéêÞ: óôïí áãþíá ãéá ôç ãëþóóá áõôïý ôïõ Ýèíïõò êáé ãéá ôçí åëðßäá ôïõ îáíáãåííçìïý ôïõ».

«ÊÜðïôå, ðñéí áðü ôïõò ðïëÝìïõò 1912-13, êÜðïéïò äçìïóéïãñÜöïò - ãñÜöåé ï Ê.Êáñèáßïò óôá 1954 ìå ôçí åõêáéñßá ôïõ ãéïñôáóìïý ôùí åêáôü ÷ñüíùí áðü ôç ãÝííçóç ôïõ Øõ÷Üñç - êÜíïíôáò êáìðÜíéá ãéá êÜðïéï ðåñéïäéêü, äåí èõìïýìáé ðéÜ, ìå ðïéÜ åõêáéñßá, ìå ñþôçóå, «ðïéü», êáôÜ ôç ãíþìç ìïõ, Þôáíå ôï óçìáíôéêüôåñï ãåãïíüò óôçí ÅëëÜäá, ýóôåñ' áðü ôçí åèíéêÞ áðåëåõèåñùôéêÞ åðáíÜóôáóç ôïõ 1821. Áäßóôá÷ôá ôïõ áðïêñßèçêá ðùò ç óçìáíôéêüôåñç ÷ñïíïëïãßá Þôáíå ôï 1888, ôüôå ðïõ ðñùôïäçìïóéåýôçêå «Ôï Ôáîßäé ìïõ» ôïõ Øõ÷Üñç. Áõôü èá ìðïñïýóá íá ðù êáé óÞìåñá, ýóôåñó áðü ôüóá ãåãïíüôá ðïõ, óôï ìåôáîý, óôÜèçêáí ôüóï óðïõäáßïé óôáèìïß ãéá ôçí åèíéêÞ ìáò æùÞ. Èá ôñïðïðïéïýóá ìüíï ôçí áðÜíôçóç ìïõ ëÝãïíôáò, ðùò ç Ýêäïóç «Ôïõ Ôáîéäéïý ìïõ» óôÜèçêå ôï óçìáíôéêüôåñï ãåãïíüò ãéá ôïí ðíåõìáôéêü ðïëéôéóìü ôçò ðáôñßäáò ìáò áðü ôïí êáéñü ðïõ éäñýèçêå ôï åëåýèåñï åëëçíéêü êñÜôïò».

«... O Øõ÷Üñçò - åßðå óôç äéÜëåîç ôïõ ôï ÷ñüíï ôïõ èáíÜôïõ, 1929 ï Ì.Ôñéáíôáöõëëßäçò óôï ÐáíåðéóôÞìéï ôçò Èåóóáëïíßêçò - áöÞíåé ôçí áíÜìíçóç ôïõ óôçí ðíåõìáôéêÞ æùÞ ôçò íÝáò ÅëëÜäáò. AëëÜ êáé ðåñéóóüôåñï áêüìá: âïÞèçóå ôïõò íÝïõò Åëëçíåò íá ðëáôýíïõí, êáèþò åßðå ï ßäéïò, ôá ðíåõìáôéêÜ ôïõò óýíïñá, íá óåâáóôïýí ôïí åáõôü ôïõò êáé íá ãñÜöïõí ôç ìçôñéêÞ ôïõò ãëþóóá. Ïóï èá õðÜñ÷ïõí óôç æùÞ Åëëçíåò ðïý èá ôç ìéëïýí êáé èá ôç ãñÜöïõí ìå áãÜðç, èá æåé ï Øõ÷Üñçò ìáæß ôçò óáí Ýíáò áðü êåßíïõò ðïõ åñãÜóôçêáí ãéá íá ôçí õøþóïõí. Êé áí ç áíÜìíçóç ìåßíåé æùíôáíÞ óôç óõíåßäçóç ôùí åñ÷üìåíùí ãåíåþí, ôüôå äß÷ùò Üëëï èá ôïõ óôÞóïõí, êáèþò ôï æÞôçóå óôá ðáëáéüôåñá ÷ñüíéá ôïõ äçìïôéêéóìïý Ýíáò ößëïò ôçò ÅëëÜäáò ï Ê. Krumbacher, ôï Üãáëìá ôïõ. Ï÷é ãéá íá ôéìÞóïõí åêåßíïí, ðïõ äåí ôï ÷ñåéÜæåôáé ðéÜ, ðáñÜ ãéá íá óõìâïëßæåé ôç ãëùóóéêÞ áñìïíßá ðïõ èá âáóéëåýåé ðéÜ óôïí åëëçíéóìü. Åý÷ïìáé ç ìÝñá áõôÞ íá ìçí áñãÞóåé». Êáé üìùò - áí ðÝñáóáí áðü ôüôå ôüóá ÷ñüíéá - ç åõ÷Þ ôïõ Ì.Ôñéáíôáöõëëßäç ìÝíåé áíåêðëÞñùôç - ôï Üãáëìá ôïõ Áñ÷çãïý äåí óôÞèçêå áêüìá.

«O Øõ÷Üñçò - ãñÜöåé ü åêëåêôüò ëïãïôÝ÷íçò êáé Áêáäçìáúêüò Áããåëïò ÔåñæÜêçò - ìïñöÞ áäñÞ, ðåëåêçìÝíç óôï âñÜ÷ï, êáôáôïìÞ çãÝôç, áíÞêåé óå ìéáí åðï÷Þ, ê' ç åðï÷Þ óôçí Éóôïñßá. Áõôü óçìáßíåé ðþò äÝí ìðïñåß ðéÜ íá êñéèåß ìå ôá êáèçìåñéíÜ êñéôÞñéá. Ôï Ýñãï ôïõ - Ýñãï ëõôñùôéêü, áíáãåííçôéêü - ïëïêëçñþèçêå. ÌðÞêå óôéò óõíåéäÞóåéò, ãéÜ íá ãßíåé, ôÝëïò, áõôü ôï ßäéï óõíåßäçóç. Ôç óöñáãßäá ôïõ èá ôçí êñáôÜåé ï åëëçíéóìüò áðïôõðùìÝíç ðÜíù ôïõ üóï èá õðÜñ÷åé Ðñïóêëßíù ìðñïóôÜ óôïí ðíåõìáôéêü ãåíÜñ÷ç.

«Óáí ëïãïôÝ÷íç, äåí ôïí Ý÷ù, äåí ôïí åß÷á ðïôÝ, ãéÜ õðüäåéãìá. ÊáëëéôÝ÷íçò èá ðåß Üíèñùðïò ðïõ ðÝôõ÷å ôçí éóïññüðçóç - ôçí êÜðïéá éóïññüðçóç - ðñïèÝóåùí êáé ìïñöÞò. Ôïõ Øõ÷Üñç ïé ðñïèÝóåéò õðåñáêïíôßæïõí ôç ìïñöÞ, ðñÜãìá ðïõ äßíåé óôï ëüãï ôïõ Ýíáí ðñïãñáììáôéêü ÷áñáêôÞñá. Ïìùò äÝí óçìáßíåé. Ï ËÝóóéãê - ó' Üëëï âÝâáéá åðßðåäï - ÷åéñáöÝôçóå ôç äñáìáôéêÞ ðïßçóç ôïõ ôüðïõ ôïõ, ÷ùñßò íá åßíáé ï ßäéïò äñáìáôéêüò ðïéçôÞò. Ï Øõ÷Üñçò ìå ôçí ðïéçôéêÞ ôïõ öëüãá óôçí øõ÷Þ ôïõ Þîåñå ðéü ðïëý íá âñïíôÜåé, ðáñÜ íá ôñáãïõäÜåé. Åß÷å ôçí éäéïóõãêñáóßá ôïõ ðñïöÞôç, ôüí ðñùôïãïíéóìü ôïõ, ôçí áäéáëëáîßá ôïõ, ôçí ðñïóÞëùóç ôïõ ìå ìéÜí éäÝá Ýììïíç, ðïõ öïõíôþíåé ôÝëïò óå üñáìá áðïêáëõðôéêü. Áí Ýëåéðáí Ýíáò Þ äõü êáëïß ëïãïôÝ÷íåò áðü ôï ðÜíèåï ìáò, èá ìðïñïýóáìå ðÜëé íá õðÜñîïõìå. Äß÷ùò ôïí Øõ÷Üñç ü÷é».

Ôá ßäéá, ó÷åäüí, ãñÜöåé ãéÜ ôïí Øõ÷Üñç êáé ï ëïãïôÝ÷íçò ÃéÜííçò ×áôæßíçò: «... Ï Øõ÷Üñçò åßíáé ìåãÜëïò. ÁíÞêåé óôçí êáôçãïñßá åêåßíç ôùí äçìéïõñãþí ðïõ Ý÷ïõí áñêåôÞ üóöñçóç, ãéÜ íá óõëëÜâïõí ôÞí áëÞèåéá ôçò åðï÷Þò ôïõò êáé áñêåôÞ äýíáìç ãéÜ íá ôçí åðéâÜëïõí. Åñãï ôïõ - áõôü ðïõ ðéóôïðïéåß ôï ìåãáëåßï ôïõ - åßíáé ï áãþíáò ôïõ ãéÜ ôç ãëþóóá, åßíáé ç ðáëéêáñéÜ ôïõ, ç áðïöáóéóôéêüôçôá ôïõ, ïï èáõìáóôÝò ðñùôïâïõëßåò ôïõ, ðïõ Ýêáìáí ãüíéìï áõôüí ôïí áãþíá. ÐåéóìáôÜñçò, áóõìâßâáóôïò, éêáíüò íá ìåôáôñÝøåé ôç äñáóôçñéüôçôá óå äýíáìç, ôï âÜèïò óå åéëéêñßíåéá, ôçí ðßóôç óå ïìïñöéÜ, äéÝèåôå üëåò ôéò áíáãêáßåò éäéüôçôåò ôïõ ðïëåìéóôÞ, ôïõ êáôáêôçôÞ êáé ôïõ ìÜãïõ. Ðïéïò èá ìðïñïýóå íá ðáñáâëçèåß ìáæß ôïõ;»

«... Åôóé ðéï ðïëý ãßíåôáé êáèáñü ôï íüçìá ôïõ áãþíá ôïõ Øõ÷Üñç ãéá ôï ðñáãìáôéêü îýðíçìá ôïõ åëëçíéêïý ëáïý - ãñÜöåé ï êáèçãçôÞò Ä.Å.Åýáããåëßäçò - ðïõ êáëåßôáé íá âáóßóåé ôçí ðïñåßá ôïõ óôïí ßäéï ôïí åáõôü ôïõ, ðïõ ôïõ äßíåé ôç äõíáôüôçôá íá ãíùñßóåé âáèéÜ ôéò ñßæåò ôçò ýðáñîçò ôïõ êáé ðÜíù ó' áõôÝò íá èåìåëéþóåé ôïí ðïëéôéóìü êáé íá áíáðôýîåé ôéò áîßåò ôïõ. Ãéáôß ï äçìïôéêéóìüò ôïõ Øõ÷Üñç äåí åßíáé Ýíá åîùôåñéêü åêöñáóôéêü ìÝóï - ç ãëþóóá åßíáé ç ßäéá ç øõ÷Þ ôïõ ëáïý, ðïõ áãùíßæåôáé íá óðÜóåé ôá äåóìÜ ðïõ åìðïäßæïõí ôï åëåýèåñï ðÝôáãìá óôç æùÞ êáé óôç äçìéïõñãßá. Êé áêüìá, ãéáôß ì' áõôÞ èá ñïõöÞîåé ôéò æùïãüíåò äõíÜìåéò ðïõ èá èñÝøïõí ôïí ðõñÞíá ôïõò - Ýôóé ìïíÜ÷á, üôáí äçë. ç ôñïöÞ áõôÞ ìðïñåß íá áöïìïéùèåß Üìåóá, èá êÜìåé ôï èáýìá íá ðëçèýíåé ôï ìÝóá ðëïýôïò, íá öïõóêþóåé ôïí êåíôñéêü ðõñÞíá ôïõ, ðïõ èá ðåôÜîåé Üöèïíá ôá êëáäéÜ êáé ô' Üíèç ó' üëåò ôéò ðåñéï÷Ýò ôçò ãíþóçò êáé ôçò äñÜóçò ôçò ãëõêéÜò áðüëáõóçò êáé ôïõ õøçëïý ðÜèïõò, ôçò áãùíßáò, ôçò äçìéïõñãßáò êáé ôïõ ðüíïõ ðïõ åîõøþíåé êáé åîéëåþíåé. Êáé ôï éäáíéêü áõôü êõíÞãçóå ï Øõ÷Üñçò óå üëç ôïõ ôç æùÞ ìå üëåò ôïõ ôéò äõíÜìåéò êáé ßóá-ßóá åðåéäÞ åß÷å ìðñïóôÜ ôïõ Ýíá éäáíéêü, äåí Ýêáìå êáìéÜ õðï÷þñçóç, êáíÝíá óõìâéâáóìü».

«Ôé íá ãñÜøù ãéÜ ôïí «ìåãÜëï áõôüí åëÝöáíôá» ôçò åëëçíéêÞò ãçò; - ãñÜöåé ï ÊáæáíôæÜêçò - üëá ôá '÷ïõí ðåß, Üíïéîå ôï äñüìï, ìðÞêáìå. Åß÷å âÝâáéá ôá êïõóïýñéá ôïõ, êé ùò óõããñáöÝáò êé ùò Üíèñùðïò, ìá ôé óçìáóßá Ý÷ïõí üëá áõôÜ; Áíïéîå ôï äñüìï, óáò ëÝù, ìðÞêáìå, üóï èá õðÜñ÷ïõí åëëçíéêÜ ãñÜììáôá, áõôüò èá æåß êáé èá âáóéëåýåé. Åìåßò åßìáóôå ôá ðáéäéÜ, ô' Üããüíéá ôïõ, èá ðåèÜíïõìå, ìá ï Ðáððïýò, ç ñßæá, åßíáé áèÜíáôç» (Antibes 16-11-54).

«... O ðüëåìïò êáôÜ ôïõ Øõ÷Üñç - ãñÜöåé ï êáèçãçôÞò Í.Ð. Áíäñéþôçò - êáé ôùí ïðáäþí ôïõ âÜóôáîå äéðëÜ ÷ñüíéá áð' üóá ï Ôñùéêüò, êáé ç ïîýôçôá ôïõ êïñõöþèçêå óå âáèìü Üëëïöñïóýíçò óôá ÅõáããåëéêÜ ôïõ 1901 êáé óôá ÏñåóôåéáêÜ ôïõ 1903. ÁëëÜ áðü ôïí ðüëåìï áõôüí ôï ãüçôñï ôçò êáèáñåýïõóáò âãáßíåé ôñáõìáôéóìÝíï, êáé ïé ößëïé ôçò äçìïôéêÞò ãßíïíôáé ðåñéóóüôåñïé êáé èåñìüôåñïé...

«Ïé å÷èñïß üìùò ôçò äçìïôéêÞò êáé ôïõ Øõ÷Üñç, üôáí åßäáí ïôé ôï ñåýìá ðñïò ôç äçìïôéêÞ Þôáí áóôáìÜôçôï, Ýðëáóáí Ýíá èñýëï ãéÜ ôéò ãëùóóéêÝò éäÝåò ôïõ, þóôå íá ìðïñïýí íá ôïí äéáâÜëïõí ðéü åýêïëá óôçí êñßóç ôïõ ëáïý. Áëëïé áðü åðéðïëáéüôçôá êáé Üëëïé áðü êáêïðéóôßá óõíôÝëåóáí þóôå íá ãßíåé ðåðïßèçóç, ôï ïôé ï Øõ÷Üñçò åðñüôåéíå ãëþóóá äéêÞò ôïõ êáôáóêåõÞò, ãëþóóá áõèáßñåôç, øõ÷áñéêÞ, Üó÷åôç ìå ôçí ðñáãìáôéêÞ ãëþóóá ôïõ ëáïý. Ï Øõ÷Üñçò Þäç óôïí ðñüëïãï ôïõ Ô á î é ä é ï ý åß÷å ôïíßóåé: «ÄéêÞ ìïõ ãëþóóá äåí Ý÷ù êáé äåí Ýöôéáóá ãëþóóá, ãéáôß ðëÜóôçò äåí åßìáé. ÃñÜöù ôçí êïéíÞ ãëþóóá ôïõ ëáïý. Ïôáí ç äçìïôéêÞ ìáò ãëþóóá äåí Ý÷åé ðéá ëÝîç ðïý ìáò ÷ñåéÜæåôáé, ðáßñíù ôç ëÝîç áðü ôçí áñ÷áßá êáé ðñïóðáèþ üóï åßíáé äõíáôü, íá ôçí ôáéñéÜóù ìå ôç ãñáììáôéêÞ ôïõ ëáïý. Åôóé êÜìáíå üëá ôá Ýèíç ôïõ êüóìïõ, Ýôóé íá êÜíïõìå êé åìåßò». Óôçí êáôçãïñßá ïôé æçôåß íá åðéâÜëåé óôï Ýèíïò äéêÞ ôïõ ãëþóóá áðáíôÜ áðïóôïìùôéêÜ: «Ôï Ýèíïò ëÝåé: ø ù ì ß, í å ñ ü, ê ñ á ó ß, ê å ö Ü ë é, ÷ Ý ñ é á, ð ï ä Ü ñ é á... êé áõôÜ ãñÜöïõìå, ëïéðüí ôï Ýèíïò ìáò åðéâÜëåé ôç ãëþóóá ôïõ. Ç êáèáñåýïõóá ãñÜöåé: Ü ñ ô ï ò, ý ä ù ñ, ï ß í ï ò, ê å ö á ë Þ, ÷ å ß ñ, ðï ý ò. Ëïéðüí áõôÞ åðéâÜëëåé ãëþóóá êáé óôï Ýèíïò êáé óå ìáò».

Ôï Ýñãï ôïõ Øõ÷Üñç åßíáé ôåñÜóôéï. Åãñáøå óå ôñåéò ãëþóóåò ãáëëéêÜ, ãåñìáíéêÜ êáé åëëçíéêÜ ðëÞèïò ìåëÝôåò, äïêßìéá, åðéóôçìïíéêÝò ðñáãìáôåßåò êáé ðñïðÜíôùí öéëïëïãéêÝò êáé ãëùóóïëïãéêÝò ìåëÝôåò. Ìå ôçí êáèáñÞ ðïßçóç äÝí áó÷ïëÞèçêå ðïôÝ. Åãñáøå üìùò óôïí ðåæü ëüãï êáé êõñßùò åëëçíéêÜ ðïëëÜ ìõèéóôïñÞìáôá, ðïõ óÞìåñá äåí äéáâÜæïíôáé åýêïëá, åêôüò áðü «Ôü Ôáîßäé ìïõ» êáé «Ô' üíåéñï ôïõ Ãéáííßñç».

Ó÷åôéêÜ ìå ôï ðåæïãñáöéêü Ýñãï ôïõ Øõ÷Üñç áò äþóïõìå ôï ëüãï óôïí êáèçãçôÞ Ëßíï Ðïëßôç: «Ôï ðñþôï Ýñãï ìå ôï ïðïßï ðáñïõóéÜóôçêå ï Øõ÷Üñçò, ôï êëáóéêü ôïõ «Ôáîßäé» (1888) åßíáé Ýíá ëïãïôÝ÷íçìá. ËïãïôÝ÷íçìá êÜðùò ðåñßåñãï, åßíáé áëÞèåéá. ÔáîéäéùôéêÝò åíôõðþóåéò ó' Ýíá áíþôåñï åðßðåäï, üìùò âéâëßï ì'Ýíá óçìáíôéêü ìÞíõìá, ðïõ ôï ðñïóöÝñåé ìå ôñüðï ëïãïôå÷íéêü. ÃñÜöåé: «Ôï âéâëßï ìïõ Üëëï äåí åßíáé ðáñÜ öáíôáóßá êáé ðïßçóç». Êáé ôá äõü áõôÜ ðñïóüíôá ôá åß÷å áíáìöéóâÞôçôá ü Øõ÷Üñçò. ÁõôÜ åßíáé ðïõ äßíïõí óôï âéâëßï ôï éäéáßôåñï âÜñïò, êé áõôÜ åßíáé ðïõ êÜíïõí êáé óÞìåñá ôï «Ôáîßäé» (éäéáßôåñá ôá ëïãïôå÷íéêüôåñá êåöÜëáéá ôïõ) íá äéáâÜæåôáé óÜí ìõèéóôüñçìá». Êáß óõíå÷ßæåé:
«Ôï óðïõäáéüôåñï âéâëßï ôïõ Øõ÷Üñç ìåôÜ «Ôï Ôáîßäé» åßíáé «Ô'üíåéñï ôïõ Ãéáííßñç» (1897)... ÂÝâáéá, äýóêïëï óÞìåñá íá ôï ðïýìå, üðùò ôï åßðå ï ÐáëáìÜò «ôï ìõèéóôüñçìá ôçò åëëçíéêÞò øõ÷Þò», äåí ìðïñïûìå üìùò êáé í' áìöéóâçôÞóïõìå ðùò ìÝóá ôïõ õðÜñ÷åé ðïëëÞ åëëçíéêÞ øõ÷Þ (...). Óô' «Ïíåéñï ôïõ Ãéáííßñç» ï Øõ÷Üñçò Ý÷åé äéáìïñöþóåé Ýíá ðñïóùðéêü ýöïò ðïõ èåìåëéþíåôáé âáèýôåñá: åßíáé Ýíáò ðåæüò ëüãïò ðïéçôéêüò, ãåìÜôïò ëõñéóìü, Ýíáò ñõèìéêüò ðåæüò ëüãïò óõíåéäçôÜ åðåîåñãáóìÝíïò êáé ïñãáíùìÝíïò ìå ìåãÜëç ðñïóï÷Þ êáé óõíÝðåéá. Ôï åðüìåíï ìåãÜëï Ýñãï ôïõ (áöÞíù êáôÜ ìÝñïò ôá ìéêñüôåñá ôïõ ðåæÜ êáé äéçãÞìáôá), ç «ÆùÞ êé áãÜðç óôç ìïíáîéÜ» (1904) , äåí ìðïñïýìå íá ðïýìå ðùò äåß÷íåé ðñüïäï (...). Ôá êáôïðéíÜ ìõèéóôïñÞìáôá åîáêïëïõèïýí êé áõôÜ ôïí ßäéï äñüìï: «Ç Üññùóôç äïýëá» (1907), «Ôá äõü ÁäÝñöéá» (1911), «ÁãíÞ» (1913), «Ôá äõï ôñéáíôÜöõëëá ôïõ ×Üñïõ» (1921) (...)· Óôá äéçãÞìáôá ôïõ, áëëÜ ðñïðáíôüò óôá ìéêñÜ ôïõ åêåßíá ðåæÜ, ôá «Ôñáãïýäéá ÷ùñßò óôß÷ïõò», äéáìïñöþíåôáé óéãÜ-óéãÜ Ýíáò üëï êáé ôåëåéüôåñïò ñõèìéêüò ðåæüò ëüãïò ìå ýöïò êáé ìå áñåôÝò ðïéçôéêÝò, ðïõ åßíáé ç ìåãÜëç äýíáìç ôïõ Øõ÷Üñç (...)· Áò åßíáé ìéêñÜ äßðëá óôá ìåãÜëá ôïõ ôá ñïìÜíôóá, ç äýíáìç ç ðåæïãñáöéêÞ ôïõ Øõ÷Üñç, ôï Ýîï÷ï ýöïò ôïõ êáé ç ìåãÜëç ôïõ ðñïóöïñÜ óôç ëïãïôå÷íßá ìáò âñßóêåôáé ó' áõôÜ ôá ðåæÜ, óôçí ðïéçôéêÞ ôïõ ðåæïãñáößá êáé óôï ñõèìéêü ëüãï, ðïõ ôçò äßíåé ôç ãïçôåßá ôïõ».

O Øõ÷Üñçò, o íåþôåñïò ôïýôïò ÄÜóêáëïò ôïõ ÃÝíïõò, ôï ðüóï öëïãåñüò ðáôñéþôçò Þôáíå, áñêåß Ýíá êåßìåíï ôïõ ìüíï ãéÜ íá äåßîåé - óáí óå êáèñÝöôç - ðüóï ôÝôïéïò Þôáí. Óôï ðåñßöçìï êÞñõãìá ôïõ «Ãëþóóá êáé Ëáüò» ãñÜöåé: «Ç ÅëëÜäá åßíáé ôüíôéò Åèíïò ðïõ äå ìïéÜæåé ìå ô' Üëëá. Åêåßíï ðïõ ôçí âáóôÜ, åêåßíï ðïõ äåí ôçí áöÞíåé íá ðåèÜíåé, åêåßíï ðïõ ôçí áíÜóôçóå óôï ÅéêïóéÝíá åßíáé ç äüîá ôçò ç ðáëéÜ. Åßíáé ì' Üëëá ëüãéá ç ðïßçóç ôçò, ç ðñüæá ôçò, åßíáé ç öéëïëïãßá ôçò. Êáé åßíáé ôüíôéò ôï ìüíï ðáñÜäåéãìá, üóï îÝñù, åíüò Åèíïõò ðïõ áèáíáóßá õëéêÞ, áèáíáóßá ðïëéôéêÞ ôïõ ÷Üñéóå ç ðïßçóç. ÔÝôïéá üìùò áèáíáóßá Ý÷åé óõíÝðåéåò éäéáßôåñåò. Ç ÅëëÜäá Ý÷åé ÷ñÝç êáé ðñïò ôïí åáõôü ôçò êáé ðñïò ôïõò Üëëïõò. ÐñÝðåé íá âãÜëåé öéëïëïãßá êáé ôïõ ëüãïõ ôçò áíôÜîéá ôçò áñ÷áßáò, åéäåìÞ óå âÜñïò ôçò èá ðÝóåé íá ìéëÜ üëï êé üëï ãéÜ ôïõò ðñïãüíïõò ôçò, ãéáôß ôüôå óõãêñßíïõíå ïé Üëëïé êáé ëÝíå: «Öáßíåôáé ç ìüíç ôçò áîßá åßíáé êÜôù óôïõò ÅëÞóéïõò ôïõò êÜìðïõò». Èá Þôáí Üäéêï íá ôçò ãßíåé öÞìç ôüóï âáñéÜ. ÊáôÝâçêá ðïëëÝò öïñÝò óô' Üãéá ôá ÷þìáôá ôçò. Ìßëçóá ìå ôï ëáü ìáò êé áðüñçóá ðÜíôïôå ìå ôçí åîõðíÜäá ôïõ. Åßíáé ìÜëéóôá ìðïñþ íá ðù Ýîõðíïò ìå ôï ðÜñá ðÜíù. Ó' Üëëá ìÝñç óôçí Åõñþðç, âëÝðåéò Üîáöíá ÷ùñéêïýò ðïõ óêÜâïõíå, âïëïóçêþíïõíå êáé ôßðïôá Ýîù áðü ôç äïõëåéÜ ôïõò äÝí óõëëïãéïýíôáé. Êé Ýôóé ôï óùóôü, ãéáôß Ýôóé èá ðñïäÝøåé êáé ç ãåùñãßá. Ï äéêüò ìáò ÷ùñéêüò áêüìá êé åêåß ðïõ âïëïóçêþíåé, ìÝóá ôïõ ëÝåé, ðùò ôé äå èá êÝñäéæå ôï Åèíïò áí Þôáíå ôïõ ëüãïõ ôïõ Ðñùèõðïõñãüò. Áöïý ôï èáññåß ìðïñåß ìéÜ ìÝñá êáé íá ôï äåßîåé. ÂÝâáéïò åßìáé, ç áêëüíçôç ðåðïßèçóç ìïõ åßíáé, ðùò Ýíáò ôÝôïéïò ëáüò èÜìáôá èá êáôáöÝñåé. Ôï ðñïóìÝíåé êéüëáò ç Åõñþðç áðü ìáò. Áðü ôçí ðïßçóç ìáò Ýìáèå íá ìáò ôéìÜ, ÷ùñßò ðïßçóç èá ìáò áøçöÞóç. Ðþò èÝëåôå üìùò íá ðïýìå ôçí øõ÷Þ ìáò, Üí äÝí ôçí ðïýìå óôç ãëþóóá ìáò; Êáé ôç ãëþóóá ìáò ï êáëáìáñÜò ìáò ôç óÞêùóå ìçí ôý÷åé êáé îáíá÷ôßóïõìå äéêü ìáò Ðáñèåíþíá... Ç êáñäéÜ ìáò Üìá èÝëåé íá îå÷õèåß, íá öáíåñþóåé ôïí ðáôñéùôéóìü ôçò, ðþò èá ðåé Üñáãåò; «Ç ÅëëÜò ìáò» ç ìÞðùò èá öùíÜîåé ðïëý óùóôüôåñá, «Ç ÅëëÜäá ìáò»;

ÔÝëïò, áò äþóïõìå ôï ëüãï óôïí ÐáëáìÜ, ðïõ ôï 1903 óå åñþôçìá ôïõ öéëïëïãéêïý ðåñéïäéêïý «ÍïõìÜò», ãéÜ ôï ôåëåõôáßï âéâëßï ôïõ Øõ÷Üñç - ðéèáíþò ðñüêåéôáé ãéÜ «Ô'üíåéñï ôïõ Ãéáííßñç» - Ýãñáøå ôá ðáñáêÜôù: «... Ãé' áõôü êáé êåßíï ðïõ öéëïäïîþ áíÜìåóá óô' Üëëá ìïõ ôá ïíåßñáôá åßíáé êáé ìéÜ ìáêñüóõñôç êáé ìéÜ ðïëõóÝëéäç ìåëÝôç ãéÜ ôï Ýñãï ôïõ Øõ÷Üñç, (äõóôõ÷þò ôï üíåéñï äåí ðñáãìáôïðïéÞèçêå), ìéÜ ìåëÝôç ðïõ ìÝóá ó' áõôÞ íá åêèÝóù êáé íá æùãñáößóù êáé íá åìðéóôåýïìáé ,ôçí éäÝá ìïõ, óÝ üëá ôçò ô' áëëÜãìáôá êáé ôá îåôõëßãìáôá - ìéÜ ìåëÝôç ðïõ íá åßíáé ìáæß óáí åñãáóßá ìáèçìáôéêÞ êáé óáí ëõñéêÞ åîïìïëüãçóç.
«ÌÝóá åêåß ëïãáñéÜæù íá äåßîù ãéáôß ï Øõ÷Üñçò ìïõ öáßíåôáé ï ìåãáëýôåñïò ðåæïãñÜöïò ðïõ ùò ôþñ' áðï÷ôÞóáìå, êáèþò ìïõ öáßíåôáé ï Óïëùìüò åßíáé ï ìåãáëýôåñïò ðïéçôÞò (...). ÌÝóá åêåß ëïãáñéÜæù íá äåßîù ðùò ï ðåæïãñÜöïò ìÝóá óôïí êýêëï ôçò äçìéïõñãéêÞò öáíôáóßáò, óçìáßíåé ðÜíôá ðïéçôÞò. Ðùò ãéÜ ôï íïõ ðïõ âëÝðåé êáôéôß êáé ôï åêöñÜæåé ãêáñäéáêÜ êáé þñáßá óå üðïéá ìïñöÞ, äåí õðÜñ÷åé, ÷ùñßò ñßìá êáé ÷ùñßò ìÝôñï êáíïíéêü. Ðùò êÜèå öïñÜ ðïõ ðñïóðáèåßò íá ðëÜóåéò êáôéôß, ù ëïãïãñÜöå, ï ëüãïò óïõ, èÝëåéò äå èÝëåéò, ãßíåôáé óôß÷ïò (...). ÅìÝíá äåí ìå ðåßèåé ôüóï ç åðéóôÞìç ôïõ - ãéáôß äåí åßìáé êáé ï áñìüäéïò íÜ ôá îåäéáëýíù ôá ãëùóóéêÜ êáé ôá åðéóôçìïíéêÜ - üóï ìå óõíáñðÜæ' ç ôÝ÷íç ôïõ. Ç, ãéÜ íá ôá åéðïýìå ðéü óôñïããõëÜ, óôï Ýñãï ôïõ Øõ÷Üñç äåí ãíùñßæåéò ðïõ áñ÷ßæåé êáé ðïõ ôåëåéþíåé ç ÅðéóôÞìç êáé ðïõ ç öáíôáóßá. Ïëá åßíáé óöé÷ôïäåìÝíá êé áíáêáôùìÝíá áñìïíéêÜ. Êáé ç áñìïíßá áõôÞ äåí âñßóêåôáé ðáñÜ óôïõò êïñõöáßïõò ôïõ Ëüãïõ.
«Oôé ôþñá èá Þèåëá íá óçìåéþóù ãéÜ ôïí áãáðçôü «ÍïõìÜ» åßíáé ü÷é ðëÝïí ç êáëëéôå÷íéêÞ ç åðéóôçìïíéêÞ, ìá ç êïéíùíéêÞ óçìáóßá ôïõ Ýñãïõ ôïõ Øõ÷Üñç. Áõôü Þèåëá íá îå÷ùñßóù åäþ. Óå êÜðïéï äñÜìá ôïõ ×Üïõðôìáí Ýôóé ìéëåß êÜðïéïò: «Ï Éøåí êáé ï ÆïëÜ öÜñìáêá ìïõ äßíïõí. Ìá åãþ äåí åßìáé Üññùóôïò, äÝí èÝëù êáèáñêôéêÜ. ÈÝëù ç Ðïßçóç íá ìïõ ðñïóöÝñåé äñïóéóôéêÜ».
«Ôç äñïóéÜ áõôÞ ìáò ôçí ðñïóöÝñïõí åõåñãåôéêÜ ôá âéâëßá ôïõ Øõ÷Üñç, êáé óôá ðéü óêëçñÜ êáé óôá ðéü ðéêñÜ ôïõò öýëëá. Ôï Ýñãï ôïõ Øõ÷Üñç îåöåýãåé áðü ôá óýãíåöá ôïõ áãíïý êáëëéôå÷íéêïý ëüãïõ. Äåí åßíáé ìÞôå ï ïíåéñïðëÝ÷ôçò éäåáëéóôÞò, ìÞôå ï ðñáãìáôéóôÞò æùãñÜöïò ôçò æùÞò. Áðüóôïëïò åßíáé ìéÜò éäÝáò, êáé êáèþò åêåßíç èÝëåé ôç óõíåßäçóç, íá ìáò öõôÝøåé ìÝóá ìáò, ìå ôñáãïýäéá êáé ìå ÷ôõðÞìáôá, ìå ôçí ÐïéçôéêÞ êáé ôçí ÐïëåìéêÞ, êáé êáèþò äåí åßíáé áðïóõñìÝíïò óå ðýñãï ÷ñõóåëåöÜíôéíï, ìÞôå áíåâáóìÝíïò óå templa serena, (Þñåìïõò íáïýò), ìá äïõëåýåé ãéÜ üëïõò, êáé üëïõò óõíåñßæåôáé, êáé äåí äéóôÜæåé êáé äåí äåéëéÜæåé, üôáí ç áíÜãêç ôï êáëåß ãéÜ Ýíá çñùúêü êáèÜñéóìá, êáé ôçí êüðñï ôïõ Áõãåßá, ìå ôá ÷Ýñéá ôïõ íá ôñáâÞîåé, óõìâïëßæåé áíÜìåóá ìáò ôç äýíáìç êáé ôçí åíÝñãåéá, êáé ôçí åñãáóßá ôïõ áéóéüäïîïõ íïõ, ðïõ èÝëåé êÜðïõ íá ðÜåé, êáé ðïõ áãùíßæåôáé ìå ôá üëá ôïõ íá öÝñåé êÜðïõ, ó' Ýíá ëéìÜíé óùôçñßáò, Ýíá ëáü ïëüêëçñï.
«Åßíáé áõôüò ðïõ óöñÜãéóå ôïí ðñüëïãï ôïõ ôåëåõôáßá ôõðùìÝíïõ âéâëßïõ ôïõ, ìÝ êÜðïéï «ÁóìÜôùí Áóìá» ðñïò ôçí åèíéêÞ øõ÷Þ, ÷áñÜò ôñáãïýäé êáé èñéÜìâïõ»:
«ÅóÝíá - ãñÜöåé o Øõ÷Üñçò - êáíåßò íá ìç ó' áããßîåé. Âáóôïýìå ñüðáëï óôï ÷Ýñé, ðïëý ãåñü. Ôï ñüðáëü ìáò åßíáé ç áëÞèåéá. Åíáò-Ýíáò, üðïéïò ðñïâÜëëåé íá óå ÷ôõðÞóåé, Ýíáò-Ýíáò èá ôóáêéóôåß, èá ðÝóåé...
«Åóý áéþíåò æåéò, ðïëåìÜò êé áíáóôåíÜæåéò. ÅóÝíá ôá üíåéñÜ óïõ, åóÝíá ê' ïé ðüèïé óïõ, ê' ïé ìåãÜëåò óïõ ïé ëá÷ôÜñåò, åóÝíá ê' ïé èõìïß óïõ ðÜíôá âëÝðïõìå ôçí éäÝá, ê' ç ïñìÞ ðÜíôá èá ðåôá÷ôåß óôá ðéü øçëÜ, óôá ðéü ìåãÜëá êáé óôá ðéü ùñáßá... Ôá ìÜôéá óïõ ôÜ ìáýñá, ãéïìÜôá åëðßäá, ãéïìÜôá èëßøç ðïõ ìå óöÜæåé, ìÝñá äåí åßíáé ðïõ íá ìçí ôá èùñþ, êáé íá ìçí ôá èáõìÜæù, êáé íá ìçí ôá ðïíþ, ôá ìÜôéá óïõ ôá ìåãÜëá... Ðáíôïõ óå îáíïßãù, ðáíôïý óå ðñïóêõíþ, ðáíôïý óå ëáôñåýù, áèÜíáôç ìïõ åóý øõ÷Þ ôçò Ñùìéïóýíçò».

O Øõ÷Üñçò ðÝèáíå óôï Ðáñßóé ôï 1929. Ôï 1932 ç óïñüò ôïõ ìåôáêïìßóôçêå óôçí ÅëëÜäá, êáé åíôáöéÜóôçêå óôç ×ßï, óå ôÜöï ðïõ åß÷å ðñïåôïéìÜóåé ï ßäéïò. Ôçí ôåëåõôáßá öïñÜ ðïõ åß÷å åðéóêåöôåß ôç ×ßï, åß÷å äéáëÝîåé ìüíïò ôïõ ôï ìÝñïò, üðïõ Þèåëå íá ôáöåß, ìéÜ ôïðïèåóßá áíïé÷ôÞ ðñïò ôï ðÝëáãïò êáé ôçí ÌéêñÜ Áóßá. Áêüìá åß÷å ðáñáããåßëåé óôï ãëýðôç ÄçìçôñéÜäç Ýíá ëéôü ìáæß êáé åðéâëçôéêü áðü Üóðñï ìÜñìáñï ìíÞìá ôïõ. Ï ßäéïò åß÷å óõíèÝóåé êáé ôéò åðéãñáöÝò ðïõ èá ÷áñÜóóïíôáí óôéò ðëåõñÝò ôïõ. ÁíáöÝñïõí ôçí áãÜðç ôïõ ãéÜ ôçí ÅëëÜäá, ôïõò ãëùóóéêïýò ôïõ áãþíåò, êáé öáíåñþíïõí ôçí åììïíÞ ôïõ óôç ÌåãÜëç ÉäÝá.