ÓÔÑÁÔÇÓ    ÌÕÑÉÂÇËÇÓ

Öéëïëïãéêü øåõäþíõìï ôïõ ÅõóôñÜôéïõ Óôáìáôüðïõëïõ. Åßíáé ßóùò ï ìåãáëýôåñïò Åëëçíáò ðåæïãñÜöïò ôùí ÷ñüíùí áíÜìåóá óôïí Ðñþôï êáé Äåýôåñï Ðáãêüóìéï ðüëåìï, (1920-1940), êé Ýíáò óõíå÷éóôÞò ôùí ðáëáéüôåñá ìåãÜëùí ôçò ëïãïôå÷íßáò ìáò, ÐáëáìÜ, Øõ÷Üñç, ÐáðáäéáìÜíôç, Êáñêáâßôóá, Îåíüðïõëïõ êáé ×áôæüðïõëïõ.

ÃåííÞèçêå óôï ÷ùñéü ÓõêáìéÜ ôçò ÌõôéëÞíçò ôï 1892. ÃñÜöôçêå óôç öéëïóïöéêÞ Ó÷ïëÞ ôïõ Ðáíåðéóôçìßïõ Áèçíþí, áëëÜ åãêáôÝëåéøå ôéò óðïõäÝò ôïõ ãéÜ íá ëÜâåé ìÝñïò ùò åèåëïíôÞò óôïõò Âáëêáíéêïýò ðïëÝìïõò. Óôç óõíÝ÷åéá ðïëÝìçóå ùò ôï 1922 êé Ýíá ìåãÜëï ôìÞìá ôïõ ëïãïôå÷íéêïý ôïõ Ýñãïõ (üðùò êáé ôï êõñéüôåñï âéâëßï ôïõ Ç ÆùÞ åí ôÜöù Ý÷åé ùò èÝìá ôéò äñáìáôéêÝò ðåñéðÝôåéåò, óôï ìÝôùðï Þ ôá ìåôüðéóèåí, êáôÜ ôç äéÜñêåéá ôïõ ðïëÝìïõ. Ìáò Ýäùóå åðßóçò ìå æùíôÜíéá êáé äýíáìç ôï äñÜìá ôïõ îåñéæùìïý ôùí åëëçíéêþí ðëçèõóìþí ôçò ÌéêñÜò Áóßáò.

Ùò ôï 1930 Ýæçóå óôç ÌõôéëÞíç, üðïõ åîÝäéäå ôçí åöçìåñßäá «ÊáìðÜíá» êáé üðïõ êõêëïöüñçóå ôï ðñþôï âéâëßï ôïõ ìå äéçãÞìáôá, Êüêêéíåò Éóôïñßåò. Õóôåñá åãêáôáóôÜèçêå óôçí ÁèÞíá, õðçñÝôçóå óôç ÂéâëéïèÞêç ôçò ÂïõëÞò êáé óõíåñãÜóôçêå ìå åðéöõëëßäåò, äéçãÞìáôá êáé ÷ñïíïãñáöÞìáôá óå äéÜöïñåò åöçìåñßäåò. ÄéáôÝëåóå åðßóçò ãéÜ ìéêñü äéÜóôçìá ÄéåõèõíôÞò ôïõ Åèíéêïý Éäñýìáôïò Ñáäéïöùíßáò, êáé åðß óåéñÜ åôþí Ðñüåäñïò ôçò ÅèíéêÞò Åôáéñåßáò ÅëëÞíùí ëïãïôå÷íþí.

Óôá 1930 ï ÌõñéâÞëçò êõêëïöüñçóå ôï ðñþôï óôçí ðñáãìáôéêüôçôá ëïãïôå÷íéêü ôïõ âéâëßï, Ç ÆùÞ åí ôÜöù, ðïõ Ýìåéíå ôï áñéóôïýñãçìá ôïõ, Ýíá âéâëßï ôïõ ðïëÝìïõ, ùò ôü áðïêÜëåóå ï ßäéïò. Áðü ôçí ðñþôç óôéãìÞ ôï åêðëçêôéêü áõôü ðåæïãñÜöçìá Ýêáìå áßóèçóç, üðùò êÜíåé êé áêüìá — êé Ýöåñå ôçí ðåæïãñáößá ìáò óôï ßäéï ýøïò ìå ôçí åõñùðáúêÞ, ó' Ýíá óçìáíôéêü ôïìÝá — åêåßíïí ôÞò áíôéðïëåìéêÞò ëïãïôå÷íßáò. ÁìÝóùò ìå ôï Ýñãï ôïõ áõôü ï ÌõñéâÞëçò óôÜèçêå éóÜîéá óôçí ßäéá ãñáììÞ ìå ôïí ÐáëáìÜ, ôïí Øõ÷Üñç, ôïí ÐáðáäéáìÜíôç.

Ìå ôï áäéáöéëïíßêçôï ôáëÝíôï ôïõ, ôï éåñü ðÜèïò ãéÜ äïýëåìá êáé åðåîåñãáóßá ôïõ ëüãïõ. Ìå ôçí ëáúêÞ ÅëëÜäá ìÝóá ôïõ, êáé ìå ôçí áêïýñáóôç ñïðÞ íá êáëëéåñãåß ôï õöüò, íá óöõñçëáôåß êáé íá åíïñ÷çóôñþíåé ôÞ öñÜóç êáé íá ðëïõôßæåé åêðëçêôéêÜ ôç ãëþóóá ìáò, ï ÌõñéâÞëçò áðüäåéîå ðùò ãåííÞèçêå ðïéçôÞò êáé õìíùäüò ôçò æùÞò óôçí ðëáôýôåñç óçìáóßá ôïõ üñïõ. ÌÝóá áðü ôçí ôñáãéêÞ ðåñéãñáöÞ ôçò ðïëåìéêÞò öñßêçò ðñïâÜëëåé Ýíôïíç ç íïóôáëãßá ôçò åéñÞíçò êáß ôçò åéñçíéêÞò æùÞò, ðïõ öëüãéæå ôï óõããñáöÝá. Åôóé, Üíèñùðïò, öýóç, ãëþóóá, ÅëëÜäá, Ýãéíáí Ýíá ìÝóá óôç «ÆùÞ Ýí ôÜöù» — êé áðü ôüôå äåí Ýðáøáí íá îáíáãßíïíôáé êáôÜ äéÜöïñïõò ôñüðïõò óôá êáôïðéíÜ âéâëßá ôïõ. ÌÝóá ó' áõôü ôï âéâëßï ï ÌõñéâÞëçò åßíáé áîåðÝñáóôïò ãéÜ ôï ìåãáëåßï, ôçí Ýêôáóç, ôïí ãëùóóéêü ðëïýôï êáé ôïí ðáëìü ôùí Üöôáóôùí ëõñéêþí ðåñéãñáöþí.

Óôï äåýôåñï ìåãÜëï ôïõ ìõèéóôüñçìá Ç ÄáóêÜëá ìå ôá ÷ñõóÜ ìÜôéá, ðïõ öáßíåôáé ùò óõíÝ÷åéá ôïõ Ýñãïõ «Ç ÆùÞ åí ôÜöù», ìå ôï èáõìÜóéï ãëùóóéêü ôïõ üñãáíï, ôï åíôåëþò ðñïóùðéêü êáé áíåðáíÜëçðôï ýöïò ôïõ, êáé ôïí ïëÜíèéóôï ðåæïãñáöéêü ëõñéóìü ôïõ, ìáò äßíåé óáí óå ñáöáçëéêÞ æùãñáöéÜ ôï íçóß ôïõ ïëüêëçñï êáé ðáíÝìïñöï: óôåñéÜ, èÜëáóóá, âëÜóôçóç, ÷ùñéü, ðïëéôåßá, ëáü.

Ôï ôñßôï ôïõ ìõèéóôüñçìá ç ÐáíáãéÜ ç Ãïñãüíá, åßíáé ìéá øáñÜäéêç óõìöùíßá. «Åäþ — ãñÜöåé ï ÁíäñÝáò Êáñáíôþíçò — åêöñÜæåôáé, êéíéÝôáé, ìïõñìïõñßæåé, ôñáãïõäÜ, âáñõãêïìÜåé, îåóðÜåé, ÷áëÜ êáé ÷áëéÝôáé, ï «êüóìïò ôçò ñùìéïóýíçò», ï êáèáõôüò ëáúêüò êáçìüò». ÐáñÜ ôá ðñüóùðá êáé ôïõò ôýðïõò ôïõ Ýñãïõ, Ýíá áðñüóùðï Ýðïò îåôõëßãåôáé áðü ôç óôåñéÜ óôç èÜëáóóá, áðü ôï âïõíü óôïí êÜìðï, áðü ôï óðßôé óôï ëéìÜíé, áðü ôïí åëáéþíá óôçí áììïõäéÜ, áðü ôçí åêêëçóßá óôï êáöåíåßï, áðü ôï ðåñéâüëé óôï îÜãíáíôï ôïõ ìåãÜëïõ íçóéïý, ðïõ ï ÌõñéâÞëçò ìáò ôï ðáñïõóéÜæåé óáí ôçí åëåýèåñç ÅëëÜäá íá êïéôÜæåé ìå äáêñõóìÝíá ìÜôéá ôçí ÷áìÝíç áðÝíáíôé Éùíßá, ôçí ÁíáôïëÞ, ôç «Óìýñíç ôïõ ÂåíéæÝëïõ», ôçí «ÁéïëéêÞ ãç» ôïõ ÂåñÝìç. ÓôÞí «ÐáíáãéÜ ôç Ãïñãüíá» õðÜñ÷åé — üðùò ìáò ôï ëÝãåé ï ßäéïò ï óõããñáöÝáò: «ï îåñéæùìÝíïò Ìéêñáóéáôéêüò Åëëçíéóìüò ðïý ðïëåìÜ íá îáíáñßîåé ôéò óðáóìÝíåò, üìùò, ïëïæþíôáíåò ñßæåò ôïõ, óôá ëåýôåñá ÷þìáôá ôçò öõëÞò ôïõ».

Åêôüò áðü ôá ðáñáðÜíù ôñßá ìõèéóôïñÞìáôá ï ÌõñéâÞëçò ìáò Ýäùóå ôñåéò íïõâÝëåò: Ôá ÐáãáíÜ, Ï Ðáí, Ï Âáóßëçò ï Áñâáíßôçò, ôÝóóåñåéò ôüìïõò äéçãçìÜôùí, ôï ðåæïôñÜãïõäï, Ôï ôñáãïýäé ôçò ãçò, ôá ëõñéêÜ, ÌéêñÝò öùôéÝò, ôï ðáéäéêü ìõèéóôüñçìá Ï Áñãïíáýôçò, êáé ôïí ôüìï ôùí ôáîéäéùôéêþí åíôõðþóåùí Áð'ôçí ÅëëÜäá.

O ÌõñéâÞëçò åßíáé êáô' åîï÷Þí äéçãçìáôïãñÜöïò. Ôï äéÞãçìá åßíáé ôï ðñïóöéëÝò ôïõ ëïãïôå÷íéêü åßäïò ðïý âïçèÜåé ôï óõããñáöÝá íá ìåëåôÜ ôçí ãýñù ôïõ æùÞ, ôïõò ëïãÞò áíèñþðéíïõò ôýðïõò, ôá äéÜöïñá êïéíùíéêÜ ðåñéâÜëëïíôá, êáé íá áíáóôáßíåé óå ðåñéïñéóìÝíïõò ðßíáêåò áöÞãçóçò áõôÜ ôá ìéêñÜ ðåñéóôáôéêÜ ôçò æùÞò, ðïõ êÜðïôå óõíïøßæïõí ïëüêëçñï ôï íüçìá ôçò. ÁíÜìåóá óôá ìåãÜëá äéçãÞìáôá ôïõ, ôéò íïõâÝëåò ôïõ, îå÷ùñßæåé ï êïóìáãÜðçôïò «Âáóßëçò ï Áñâáíßôçò», ï åêôüò íüìïõ êáé Þèïõò ðáëéêáñÜò, ï ëåâÝíôçò êáé êáêïðïéüò, ðïõ ìÝóá ôïõ èñáóïìáíÜí ç æùÞ êáé ï Ýñùôáò, ôï èÜññïò êáé ôï èñÜóïò, ç áøçöçóéÜ êé ï çñùéóìüò. ÊáôÜëïéðï ôçò áñ÷Ýãïíçò ëçóôñéêÞò øõ÷ïëïãßáò êáé áíôéöÝããéóìá ôïõ áñìáôïëéóìïý, óõãêñïýåôáé ìå ôçí êïéíùíßá êáé ôåëéêÜ áõôïêôïíåß, óáí ôïí ÌÞôñï, ôï ñïõìåëéþôç, ôïõ ÐáëáìÜ. Ç äåýôåñç íïõâÝëá ôïõ, «Ï Ðáí», äßíåé ôçí åõêáéñßá óôïí ÌõñéâÞëç, ðáñïõóéÜæïíôáò Ýíá ìüíï åðåéóüäéï ôñáãéêïý åñùôéêïý îåóðÜóìáôïò, åíüò áðëïý êáé æáâïý ÷ùñéáôüðáéäïõ, óå ìéáí áðü ôéò ðñùôüãïíåò üøåéò ôïõ áñ÷áßïõ Èåïý ôùí äáóþí êáé ôþí âáê÷éêþí åñþôùí, íá ìáò ðáñïõóéÜóåé ôç ËÝóâï, ôçí ðáôñßäá ôïõ, ôï ìåãÜëï, ðïëýäåíôñï êé åñùôéêü íçóß ôïõ, óáí íá ðñùôïâãáßíåé áðü ôçí êáñäéÜ üëçò ìáæß ôçò åëëçíéêÞò öýóçò. Ôï ìåãÜëï ôïõ ëõñéêü ðåæïôñÜãïõäï, ôï «Ôñáãïýäé ôçò ãçò», åßíáé Ýíáò ìáêñüóõñôïò êáé ðáñÜöïñïò ýìíïò ôçò ãÞéíçò ýëçò, áõôïý ôïõ âÜèñïõ ðïõ óôçñßæïíôáé ôá êïñìéÜ ìáò, êé ýóôåñá ãêñåìßæïíôáé êáé ÷Üíïíôáé ìÝóá ôçò. Ï ÌõñéâÞëçò äéáêñßèçêå êáé ùò ÷ñïíïãñÜöïò êáé Ýôóé ôïõ äüèçêå ç åõêáéñßá íá åðéäåßîåé ãéá ìéáí áêüìá öïñÜ ôçí åõëõãéóßá, ôïí ðëïýôï êáé ôç ìïõóéêÞ ïìïñöéÜ ôïõ ãëùóóéêïý ôïõ ïñãÜíïõ.

Ïëüêëçñï ôï ðåæïãñáöéêü Ýñãï ôïõ ÌõñéâÞëç, ðïõ äéáêñßíåôáé êõñßùò ãéá ôçí åëëçíéêüôçôá ôùí åìðíåýóåþí ôïõ, åßíáé Ýíá ðïéçôéêü îå÷ýëéóìá, Ýíáò ëõñéêüò ÷åßìáñïò, ðïõ ìåôïõóéþíåôáé óå ëåðôåðßëåðôç êáëëéÝðåéá ìå ôç äýíáìç ôçò ðëïýóéáò ðáíÝìïñöçò êáé êáèÜñéáò ãëþóóáò ôùí äçìïôéêþí ìáò ôñáãïõäéþí êáé ôïõ ëáïý ìáò. Ï ÌõñéâÞëçò äéáôÝëåóå ìÝëïò ôçò Áêáäçìßáò Áèçíþí êáé ðÝèáíå ôï 1969.